Κύκλοι Saros - Μετωνικός κύκλος

Κύκλοι Saros     

• Saros, είναι μια περίοδος από περίπου 6.585,3 ημέρες (18 έτη 11 ημέρες 8 ώρες). Όταν δύο εκλείψεις χωρίζονται από μια περίοδο Saros έχουν παρόμοια γεωμετρία στην επιφάνεια της Γης, όπως βλέπουμε στις παρακάτω εικόνες, παρ’ όλο ότι η χρονική απόσταση που συμβαίνουν είναι πολύ μεγάλη, γιατί δε συμβαίνουν όλες οι εκλείψεις στον ίδιο γήινο, γεωμετρικό άξονα. Έτσι έχουμε πολλούς κύκλους Saros στην επιφάνεια του πλανήτη μας και κάθε μία έκλειψη τοποθετείται σε συγκεκριμένο κύκλο, ανάλογα με το γεωγραφικό μήκος και πλάτος της.(1)

• Ένα παράδειγμα για να κατανοήσουμε την μακρινή χρονική απόσταση τους είναι το εξής: 

 • Όσον αφορά την έκλειψη π.χ. που έγινε στις 11 Ιουλίου 2010 στον “Saros 146” ανήκει στον ίδιο κύκλο Saros με την έκλειψη της 30 Ιουνίου του 1992 και με την επόμενη που θα συμβεί στις 22 Ιουλίου του 2028. 

                              

Κατά συνέπειαν ο κύκλος Saros είναι χρήσιμος για την οργάνωση εκλείψεων σε οικογένειες ή σειρές. Κάθε σειρά διαρκεί συνήθως 12 - 15 αιώνες και περιέχει περισσότερες από 70 σεληνιακές εκλείψεις . 

• Οι ιστορικές αναφορές μάς πληροφορούν ότι οι Βαβυλώνιοι είχαν τη δυνατότητα ήδη από τον 8ο π.Χ. αιώνα να προβλέπουν, χρονικά, τις εκλείψεις διαπιστώνοντας ότι αυτές επαναλαμβάνονται (αγγίζοντας την ίδια μοίρα του ζωδιακού), κάθε σχεδόν 18 - 19 χρόνια και ονόμασαν το φαινόμενο: “Σειρά Saros” ("šár" = saros σανσκριτικά σημαίνει επανάληψη) . 

• ΄Αλλη αναφορά μας πληροφορεί ότι οι Χαλδαίοι αστρονόμοι, από το 2000 π.Χ., συσχετίζοντας τις φάσεις της Σελήνης και τις εκλείψεις, είχαν διαπιστώσει ότι οι εκλείψεις Ηλίου και Σελήνης επαναλαμβάνονται κοντά στην ίδια ζωδιακή θέση κάθε 18 έτη και 11+1/3 ημέρες. Η περίοδος αυτή ονομαζόταν Saros . 

• Φαίνεται να ήταν γνωστή και στους Κινέζους, ίσως από παλαιότερα. 

• Εδώ θα προβάλουμε κάποια άλλη άποψη για τους κύκλους Saros,(2) σαν λέξη και το τί αντιπροσώπευε στους συγκεκριμένους αιώνες, η οποία περιέχεται στην «Ωγυγία» του Α. Σταγειρίτη και οπωσδήποτε δεν είναι σχετική με την καταγραφή των εκλείψεων αλλά τους οίκους των βασιλέων των Χαλδαίων σύμφωνα με το γένος τους. 

"Στην Κοσμογονία των Χαλδαίων αναφέρεται για πρώτη φορά η λέξη Saros. Την χρησιμοποιούσαν για τη μέτρηση των χρόνων τους με την οποία όριζαν την περίοδο των 3.600 ετών (η οποία δεν έχει καμμία σχέση με τους κύκλους Saros των εκλείψεων). Η επόμενη μικρότερη περίοδος ονομαζόταν Νείρους και αποτελείτο από 600 έτη και η τελική μικρότερη περίοδος ονομαζόταν Σώσους και είχε διάρκεια 60 ετών. Αριθμούσαν δε τη διάρκεια των βασιλέων με τους Σάρους σύμφωνα με το γένος τους. Ο αριθμός όμως αυτός γινόταν απίστευτος και γι’ αυτό πολλοί μελετητές νομίζουν ότι αυτός ο χρόνος ήταν μία ημέρα αλλά και πάλι ο αριθμός είναι μεγάλος". (3)

• Η περίοδος του Saros είναι ίση, αφ’ ενός, όπως διαβάσαμε με 223 συνοδικούς μήνες (6585,23 ημέρες), αφ’ ετέρου δε με 19 εκλειπτικά έτη. 

• Το εκλειπτικό έτος είναι το διάστημα μεταξύ δύο διαδοχικών διόδων του Ηλίου από τον Δεσμό της σεληνιακής τροχιάς και ισούται με 346,62 ημέρες. Η προαναφερθείσα ισότητα σημαίνει, με μεγάλη προσέγγιση, ότι οι 19 διαβάσεις του Ηλίου από το σεληνιακό σύνδεσμο αντιστοιχούν σε 233 περιφορές της Σελήνης στην τροχιά της. 

                            

Ο μηχανισμός των Αντικυθήρων (4) είναι μία απόδειξη της ακρίβειας με την οποία οι πρόγονοί μας είχαν τη δυνατότητα να μετρούν τους κύκλους Saros.

                                     

 Ο μηχανισμός είναι η αρχαιότερη σωζόμενη διάταξη με οδοντωτούς τροχούς. Βρέθηκε από σπογγαλιείς το 1901 στα Αντικύθηρα. 

Είναι φτιαγμένος από μπρούντζο σ’ ένα ξύλινο πλαίσιο και έχει προβληματίσει και συναρπάσει πολλούς ιστορικούς της επιστήμης και της τεχνολογίας αφότου ανακαλύφθηκε. Έχει σύστημα οδοντωτών τροχών και κάνει μια προσομοίωση της κίνησης των ουρανίων σωμάτων σε σχέση με το χρόνο. Δείχνει τις φάσεις της Σελήνης και την ανωμαλία της τροχιάς της. 

Στην όψη του φαίνεται η Σελήνη και ο Ήλιος και δύο κύκλοι που αντιστοιχούν στο Αιγυπτιακό ημερολόγιο και το Ζωδιακό κύκλο. Οι δύο μεγάλες σπείρες στην πίσω πλευρά δείχνουν επάνω τον Μετωνικό κύκλο και κάτω τον κύκλο του Saros. Στην πίσω πλευρά, δύο μικροί κύκλοι δείχνουν επάνω τον κύκλο του Καλλίπου - 4 Μετωνικοί κύκλοι - 76 έτη και κάτω τον κύκλο του Εξελιγμού - 3 κύκλοι του Σάρος - 54 έτη.

 Ένας μικρός κύκλος κάτω δείχνει όλα τα σημαντικά γεγονότα των Αρχαίων Ελλήνων όπως τα Ελευσίνια, τους Ολυμπιακούς αγώνες, τα Νέμεα κλπ. 

Με βάση τη μορφή των ελληνικών επιγραφών που φέρει χρονολογείται μεταξύ του 150 π.Χ. και του 100 π.Χ., αρκετά πριν από την ημερομηνία του ναυαγίου, το οποίο ενδέχεται να συνέβη ανάμεσα στο 87 π.Χ. και 63 π.Χ. 

Στο Βυζάντιο βρέθηκε παρόμοιος μηχανισμός κατασκευασμένος τον 7ο αιώνα. 

Αντίστοιχος μηχανισμός περιγράφεται και από τον μεταγενέστερο Άραβα Αλ Μπιρουνί.

 Ένα μεγάλο ποσοστό των τεχνολογικών κατακτήσεων στον τομέα αυτό αφομοιώθηκε από τους Άραβες. Η τεχνολογία των οδοντωτών τροχών εξελίχθηκε στην ωρολογοποιεία που εμφανίστηκε και άνθισε τον 13ο και 14ο αιώνα.

 Μετωνικός κύκλος

Ο Μετωνικός κύκλος παρ’ όλο ότι ανταποκρίνεται στα ίδια χρονικά διαστήματα με τους κύκλους Saros έχει εντελώς διαφορετική έννοια. 

Προκύπτει και αυτός από τη στενή ισοτιμία 19 ετών με 235 σεληνιακούς μήνες. Επίσης αντιπροσωπεύει την επιστροφή της Σελήνης στην ίδια φάση και στην ίδια ημερομηνία του έτους. 

Με το κλείσιμο του κύκλου ο Ήλιος, η Σελήνη και η Γη επιστρέφουν περίπου στους ίδιους σχετικούς προσανατολισμούς. 

Ο Καλλιππικός κύκλος διαρκεί 76 χρόνια και είναι τέσσερις Μετωνικοί κύκλοι μείον μία ημέρα. 

Δηλαδή ο Μετωνικός κύκλος μας παρουσιάζει απλά τις εκλείψεις και πότε θα συμβούν στις συγκεκριμένες ζωδιακές μοίρες χωρίς να τις τοποθετεί σε κύκλους Saros, ενώ στους κύκλους Saros τοποθετούμε τις εκλείψεις στον κύκλο ο οποίος συμπίπτει με το σημείο της προβολής τους, σε γεωγραφικό μήκος και πλάτος. Έτσι συμπεριλαμβάνονται στον αριθμό του. Επειδή ο αριθμός των ημερών στον κύκλο του Saros δεν είναι ακέραιος, οι σεληνιακές εκλείψεις είναι μετατοπισμένες κατά οκτώ ώρες και οι ηλιακές (οι οποίες γίνονται ορατές από συγκεκριμένα γεωγραφικά πλάτη) μετατοπίζονται κατά 120 μοίρες. 

Ακριβείς επαναλήψεις σεληνιακών εκλείψεων λαμβάνουν χώρα ύστερα από τρεις κύκλους Saros (όταν οι οκτάωρες μετατοπίσεις συμπληρώσουν ένα 24ωρο), πράγμα το οποίο περιγράφεται από τον λεγόμενο κύκλο του Εξελιγμού, διάρκειας 54 ετών. 

 Ονομάστηκε Μετωνικός κύκλος γιατί πρώτος ο Μέτων ή Μήτων, ένας αστρονόμος Αθηναίος,το 432 π.Χ. τον ανακάλυψε και προέβλεψε με ακρίβεια και την έκλειψη που ακολούθησε. 

Ο Ξενοφάνης, όμως και ο Ηρόδοτος μας αναφέρουν ότι ο Θαλής ο Μιλήσιος (5) ήταν ο πρώτος που στο πρώτο μισό του 6ου π.Χ. αιώνα προέβλεψε την πρώτη έκλειψη Ηλίου χωρίς βέβαια να ορίσει το Μετωνικό κύκλο. 

Πάνω σ’ αυτόν τον κύκλο στηρίχθηκε το σημερινό ημερολόγιο και σύμφωνα με αυτόν τον κύκλο εορτάζεται το Πάσχα των Ορθοδόξων. 

 Ευγενία 

[1]Το όνομα “Saros” δόθηκε κατά πρώτον για τον ελλειπτικό κύκλο από τον Edmond Halley στα 1691, ο οποίος το πήρε από το λεξικό της Σούδα ή Σουΐδα, ένα βυζαντινό λεξικό του 11^ου αιώνα. Η πληροφορία στη Σούδα έρχεται ή απευθείας από τον Ευσέβιο της Καισαρείας από τα «Χρονικά» του ή έμμεσα στα οποία αναφέρει το Βαβυλώνιο Βηρωσσό ο οποίος έκανε σχολή αστρολόγων στην Κω στην οποία όμως συμμετείχαν και Έλληνες αστρολόγοι οι: Επιγένης, Βυζάντιος και Κριτόδημος.

[2]Οι κύκλοι Saros αργότερα ανεφέροντο από τον  Ίππαρχο, τον Πλίνιο και τον Πτολεμαίο αλλά με διαφορετικά ονόματα.  

[3] Ωγυγία Αθανάσιου Σταγειρίτη Τόμος Α΄  Η κοσμογονία των Χαλδαίων σελ. 3

[4] Μουσείο Γεωαστρικής Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών

[5]Ο Θαλής ο Μιλήσιος, (περ 630/635 π.Χ. - 543 π.Χ.), προσωκρατικός φιλόσοφος,  δραστηριοποιήθηκε στις αρχές του 6ου αιώνα π.Χ. στη Μίλητο. Του αποδίδεται το έργο Ναυτική Αστρολογία, αλλά θεωρείται μάλλον αμφίβολο αν το έγραψε ο ίδιος. Για την ανασύσταση της σκέψης του βασιζόμαστε αποκλειστικά σε μαρτυρίες. Η παράδοση κατατάσσει τον Θαλή μεταξύ των επτά σοφών και τον περιγράφει ως άνθρωπο με πλατιές γνώσεις και μεγάλη επινοητικότητα. Το σημαντικότερο είναι, ωστόσο, ότι μέσω της προβληματικής του για την αρχή του κόσμου ανήγαγε τα πολλαπλά φαινόμενα του κόσμου σε μία απρόσωπη, μοναδική ή ενιαία αρχή, γεγονός που τον κατατάσσει δίκαια στη χορεία των φιλοσόφων. Ο Θαλής είναι γνωστός και για την επιτυχημένη πρόβλεψη της ηλιακής έκλειψης του 585. Ο Θαλής επίσης ανακάλυψε τις τροπές (ηλιοστάσια), το ετερόφωτο της Σελήνης, καθώς και τον ηλεκτρισμό και τον μαγνητισμό, από τις ελκτικές ιδιότητες του ορυκτού μαγνητίτη και του ήλεκτρου (κεχριμπάρι). (wikipedia).